Omdat uitsluiting nooit het antwoord is

Al meer dan zestig jaar wordt op de laatste zondag in januari de bevrijding van het concentratiekamp Auschwitz herdacht, tegenwoordig de Nationale Holocaust Herdenking. Op deze dag herdenken we, omdat wat gebeurd is weer kan gebeuren.

Voorzitter van het Nederlands Auschwitz Comité Jacques Grishaver verwoordt het tijdens de Holocaust Memorial Day herdenkingsceremonie van de Verenigde Naties op 27 januari 2023 mooier dan ik ooit zou kunnen: “‘Nooit meer Auschwitz’ is een boodschap die de brug vormt tussen een periode uit de geschiedenis waarin het zo vreselijk mis ging en het heden waarin het opnieuw mis kan gaan.” Maar hij geeft ook een belangrijke waarschuwing: “Herlevende nationalistische sentimenten vormen een gevaarlijke voedingsbodem voor het streven naar etnische zuiverheid: naar “wij en niet zij”, naar uitsluiting en verdeeldheid, als een luide echo uit de vorige eeuw.”

En er is voldoende reden om ongerust te zijn, met als meest recent voorbeeld de geprojecteerde racistische teksten op de Erasmus-brug met de bedoeling om extreem-rechtse, wit-nationalistische[1] propaganda te verspreiden die zelfs weerklank vindt in de politiek bij de jongerenorganisatie van Forum voor Democratie. Ik schrok van de recente berichtgeving dat een kwart van de jongeren twijfelt over de Holocaust. Gelukkig blijkt de waarheid genuanceerder te liggen: er is grote twijfel aan dit onderzoek en eerder onderzoek (waar niet aan getwijfeld wordt) laat een rooskleuriger beeld zien. Zorgwekkend is nog steeds dat een grote groep jongeren geen idee heeft wat het begrip Holocaust (of begrippen als antisemitisme en genocide) inhoudt, maar een meerderheid van de jongeren vindt het goed dat er op scholen aandacht wordt besteed aan de Tweede Wereldoorlog en blijkt (zeer) geïnteresseerd in het onderwerp. Driekwart van de ondervraagde jongeren vindt de jaarlijkse herdenking op 4 mei (zeer) belangrijk.[2] Ze zijn dus niet onverschillig, maar laten zien te willen leren.

Die bereidheid om te leren is belangrijk. Een vrije en betrokken samenleving vraagt een bereidheid van eenieder om open te staan voor feiten, voor dialoog. Dat we moeten luisteren naar de verhalen van mensen die de oorlog hebben meegemaakt en die verhalen moeten doorgeven. Om zo te kunnen leren van onrecht en ervoor te zorgen dat het niet meer gebeurt. In Leiden doen we dat onder andere met Stolpersteine: kleine straatstenen voor huizen waar ooit Joodse mensen hebben gewoond die slachtoffer zijn geworden van het naziregime. Meer informatie vind je Stolpersteine betekent letterlijk ‘struikelstenen’ en het idee erachter is dat je struikelt over het onrecht dat mensen hier is aangedaan. Door de Joodse slachtoffers een persoonlijke gedenkplaats te geven bij hun voormalige woningen, houden we de herinnering aan hun levend en geven we die verhalen door zodat generatie na generatie ervan kan leren.

Nooit meer Auschwitz is een belofte waar we elke dag samen aan moeten werken. Ik ben maatschappelijk en politiek actief geworden om discriminatie en racisme tegen te gaan. Gedreven door de hoop dat je in de politiek gezamenlijk aan een betere wereld kunt werken, omdat uitsluiting nooit het antwoord is. We hebben immers gezien waar het toe kan leiden.

[1] Aanhangers van wit-nationalisme geloven o.a. dat alleen mensen met een witte huidskleur Nederlanders mogen en kunnen zijn en dat niet-witte Nederlanders het land uit gezet dienen te worden.

[2] Berkel, M.L.F. van (2018) Wat weten Nederlandse jongeren over de Tweede Wereldoorlog? Een onderzoek naar kennis, kennisbronnen en attitudes van Nederlandse scholieren in het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs.